در در آستانه روز 5 اسفند و زادروز خواجه نصیرالدین طوسی و روز مهندسی، نگاهی داشته باشیم به دنیای این شاخه شغلی و به بررسی چشم‌انداز و آینده شغلی مهندسی و مهارت‌های لازم برای آن بپردازیم.
مهندسی شاخه‌ای وسیع از مهارت‌ها است که با استفاده از اصول علوم، ریاضیات و فناوری به طراحی، توسعه، ساخت و بهینه‌سازی سیستم‌ها، سازه‌ها، ماشین‌آلات و فرآیندها می‌پردازد. مهندسان در صنایع مختلف از جمله ساخت‌وساز، فناوری، تولید، انرژی، حمل‌ونقل، پزشکی و محیط‌زیست فعالیت دارند و نقش کلیدی در حل مسائل فنی و بهبود کیفیت زندگی ایفا می‌کنند.
اهمیت رشته مهندسی کجاست؟
مهندسی از آغاز تمدن بشری تا به امروز نقشی اساسی در شکل‌گیری جوامع و فراهم کردن شرایط راحتی بشر داشته است. در دوران باستان، مهندسان مسئول ساخت بناهایی بودند که هنوز هم بخشی از میراث فرهنگی جهان محسوب می‌شوند. در قرون بعدی، در آغاز انقلاب صنعتی در قرن ۱۸ و ۱۹، مهندسی مدرن به‌عنوان یک رشته تخصصی شکل گرفت. امروز مهندسان با بهره بردن از دانش فنی خود جزئی جدایی ناپذیر از چرخه اقتصاد جهانی هستند.
آینده شغلی مهندسی و وضعیت آن در سالیان اخیر
در سالیان اخیر با وجود تغییرات گسترده در اقتصاد جهانی، رکود ناشی از همه گیری کووید 19 و همچنین بی ثباتی‌های جهانی، مشاغل در سراسر جهان با تغییرات گسترده روبرو گردیدند. اما مشاغل حوزه مهندسی به طول کل در برابر این تغییرات تا اندازه زیادی باثبات بوده است.
بررسی داده‌های بازار کار نشان می‌دهد که اشتغال در حوزه مهندسی طی سال‌های اخیر روندی نسبتاً باثبات و رو به رشد داشته است، اما این رشد در تمامی رشته‌های مهندسی یکسان نبوده است. به طور کلی، بین سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۲۴، اشتغال مهندسان با رشد ۴ درصدی همراه بود که منجر به ایجاد حدود ۶۵,۰۰۰ شغل جدید گردید. برخی از رشته‌های مهندسی مانند مهندسی پزشکی (با رشد ۲۳.۱ درصدی)، مهندسی محیط‌زیست (۱۲.۴ درصد) و مهندسی عمران (۸.۴ درصد) رشد بالاتری نسبت به میانگین کل مشاغل داشته‌اند.
در مقابل، برخی از حوزه‌ها مانند مهندسی الکترونیک (به‌جز کامپیوتر)، مهندسی هوافضا و مهندسی هسته‌ای کاهش اشتغال را تجربه کرده‌اند. به عنوان مثال، مهندسی الکترونیک در این بازه زمانی حدود ۱,۹۰۰ شغل (۱.۴ درصد) و مهندسی هسته‌ای حدود ۷۰۰ شغل (۴ درصد) از دست داده‌اند.
این امر نشان می‌دهد که دانش فنی و حوزه تخصصی مهندسان مختلف در ارتباط با پیشرفت تکنولوژی فعلی و نیاز بازار برای برخی انواع کالا و خدمات، نقش مهمی در ایجاد مشاغل جدید مهندسی ایفا می‌کند.
همچنین مشاغل مهندسی در زمره مشاغل با درآمد بالا محسوب می‌شوند. بر اساس گزارش‌ها، میانگین حقوق سالانه مهندسان در سال ۲۰۱۵ در ایالات متحده، حدود ۹۰,۰۶۰ دلار بوده است. در این میان، مهندسان نفت بالاترین دستمزد را با متوسط حقوق ۱۲۹,۹۹۰ دلار دریافت کرده‌اند، در حالی که مهندسان کشاورزی با ۷۵,۰۹۰ دلار پایین‌ترین سطح درآمد را داشته‌اند.
پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که تقریباً ۱۴۰,۰۰۰ شغل جدید مهندسی تا سال ۲۰۲۶ ایجاد خواهد شد. با این حال، نوع مشاغل مهندسی در حال تغییر است. مهندسان آینده علاوه بر دانش فنی، باید مهارت‌های جدیدی را فرا بگیرند تا بتوانند در بازار کار رقابتی باقی بمانند.
مهارت‌های نرم، عامل کلیدی در آینده شغلی مهندسی
در گذشته مهندسان تنها با معیارهای فنی و بر اساس دانش تخصصی خود توسط کارفرمایان بررسی می‌شدند. اما تغییرات بازار کسب و کار در دهه اخیر کارفرمایان را وا می‌دارد تا علاوه بر دانش فنی، مهارت‌های نرم و توانمندی در حوزه کسب و کار را نیز به عنوان عوامل تعیین صلاحیت مهندسان مورد توجه قرار دهند.
داده‌ها نشان می‌دهد که مهندسان، علاوه بر دانش فنی تخصصی، به مجموعه‌ای از مهارت‌های نرم نیز نیاز دارند تا در بازار کار رقابتی باقی بمانند و مسیر حرفه‌ای خود را ارتقا دهند. برای پاسخگویی به نیازهای شغلی، آن‌ها باید تجربه خود را تکمیل کرده و مفاهیم اساسی کسب‌وکار را به مهارت‌های خود اضافه کنند.
بُعد کسب‌وکار در مهندسی
دستیابی به مسیر شغلی موفق در مهندسی، محدود به مهارت‌های فنی نیست. مهندسی جنبه‌ای تجاری نیز دارد. با پیشرفت مهندسان به سمت جایگاه‌های ارشد، مسئولیت‌هایی مانند مدیریت تیم‌ها، پروژه‌ها و بودجه‌ها را بر عهده می‌گیرند. برای دستیابی به این موقعیت‌ها و انجام وظایف به‌طور مؤثر، آن‌ها باید مهارت‌های قوی در زمینه کسب‌وکار داشته باشند.
بر اساس تجزیه‌و‌تحلیل دانشکده کسب‌وکار هاروارد از داده‌های فرصت‌های شغلی Lightcast، مهارت‌های کسب‌وکار نه‌تنها در آگهی‌های شغلی مهندسی لحاظ شده‌اند، بلکه از نظر کاربردی، گسترده‌تر از مهارت‌های فنی هستند. به‌عنوان مثال، تنها ۱۶ درصد از آگهی‌های شغلی مهندسی به مهارت‌های علوم کامپیوتر اشاره دارند، در حالی که ۳۴ درصد آن‌ها بر مهارت‌های ارتباطی و ۲۴ درصد بر تخصص‌های مدیریتی تأکید می‌کنند. بنابراین دارا بودن مدرک تخصصی مهندسی، تنها یک ضرورت اولیه است و تنها معیار سنجش نخواهد بود.
مهارت‌های تجاری ضروری در آینده شغلی مهندسی
1- ارتباط موثر، کلید موفقیت در آینده شغلی مهندسی:
کار مهندسان به صورت ذاتی بسیار فنی و تخصصی است. بنابراین درک تاثیر آنان برای سایر بخش‌های سازمان‌ها ساده نخواهد بود. زمانی که واحدهای مهندسی در فرآیندهای بین‌دپارتمانی برای دستیابی به اهداف کسب‌وکار و تصمیم‌گیری، مشارکت می‌کنند، داشتن توانایی برقراری ارتباط موثر به آنان بسیار کمک خواهد نمود. چرا که این توانایی در انتقال مفاهیم فنی به زبان ساده و ارائه بهتر ایده‌ها به منظور جلب حمایت سازمان،کمک خواهد کرد. مهندسان برای موفقیت باید بتوانند ذی‌نفعان را به درستی شناسایی کنند. اعتماد آنان را جلب کرده و مذاکرات را مدیریت نمایند.
2- اصول مدیریت:
اگر در رشته مهندسی نیم‌نگاهی به فرصت‌های ترفیع شغلی دارید، بدانید که درک مفاهیم اساسی مدیریت برای شما ضروری است. آگاهی از عوامل انگیزشی همکاران، توانایی اعمال تأثیرگذاری، اجرای استراتژی‌های مؤثر و طراحی برنامه‌های یادگیری که به نوآوری سازمان کمک می‌کنند، از جمله مهارت‌هایی هستند که می‌توانند مسیر شغلی مهندسان بر اساس گزارش Lightcast، میانگین حقوق سالانه پیشنهادی برای مهندسان ۱۱۰,۵۲۸ دلار است، در حالی که بسیاری از نقش‌های مدیریتی در این حوزه بیش از ۱۶۵,۰۰۰ دلار در سال درآمد دارند. بنابراین، کسب مهارت‌های مدیریتی می‌تواند به‌طور قابل توجهی جایگاه حرفه‌ای و میزان درآمد مهندسان را افزایش دهد.را به سطح بالاتری برسانند.
3- توانایی حل مسئله:
مهندسان از ابتدای آموزش خود موضوع حل مسئله را فرا می‌گیرند. اما مسئله اینجاست که این توانایی حل مسئله عموما بر استفاده از فرمول‌های از پیش دانسته استوار است و خود مسئله نیز تکراری است. از سوی دیگر مهندسان همیشه جزئی نگر هستند و دیدگاه آنان نسبت به مسئله بررسی جزئی ترین مسائل با دقت فراوان است. اما هنگام کار بر روی مشکلات پیچیده، گاهی تمرکز بیش از حد بر جزئیات باعث می‌شود مهارت‌های خلاقانه در حل مسئله دیده نشوند.
61درصد از رهبران کسب‌وکار، سازمان خود را خلاق نمی‌دانند. بنابراین، مهندسانی که ذهنیت تفکر طراحی دارند، می‌توانند مزیت رقابتی بالایی در فضای کسب‌وکار داشته باشند.
تفکر طراحی رویکردی برای حل مسئله و نوآوری است که بر طراحی انسان‌محور تأکید دارد. استفاده از این مهارت نه‌تنها به متخصصان کمک می‌کند تا راه‌حل‌های خلاقانه‌ای پیدا کنند، بلکه آن‌ها را قادر می‌سازد فرصت‌های تجاری را شناسایی کنند، نیازهای بازار را ارزیابی کنند و محصولات و خدمات جدیدی طراحی نمایند.
4- فرآیندهای کسب و کار، بخشی از آینده شغلی مهندسی:
فرآیندهای کسب و کار، مجموعه فعالیت‌های یک شرکت برای تولید کالا و خدمات، حفظ سودآوری و تداوم فعالیت است. مدیریت مالی، زنجیره تأمین، منابع انسانی، بازاریابی و فناوری اطلاعات از جمله بخش‌های این فرآیند است. به عنوان مثال، داشتن درک پایه‌ای از حسابداری مالی و مدیریت مالی کسب‌وکار می‌تواند به مهندسان کمک کند تا تأثیر کار خود بر درآمد را اندازه‌گیری کنند، هزینه‌های پروژه را کنترل کنند و درک بهتری از بودجه کلی سازمان داشته باشند.
5- پژوهش و تفکر انتقادی:
با پیشرفت فناوری و تحول مداوم صنایع، مهندسانی که بتوانند فرصت‌های نوظهور را شناسایی و ایده‌های خود را اعتبارسنجی کنند، در مسیر پیشرفت قرار خواهند گرفت. در محیط پیچیده و جهانی کسب‌وکار، سازمان‌ها دیگر نمی‌توانند مسائل را به همان روش‌های سنتی حل کنند.
مهندسان در این میان نقشی کلیدی در تحقیق و توسعه استراتژی‌های جدید کسب‌وکار ایفا می‌کنند. آن‌ها باید همواره این سوال را مطرح کنند:
چه چالش‌های جدیدی ممکن است در آینده پدیدار شوند که نیاز به راه‌حل دارند؟
مدیریت صحیح تحولات صنعت می‌تواند سازمان را در موقعیت مطلوبی برای رشد و بهره‌برداری از فرصت‌های نوظهور قرار دهد.
6- رهبری و آینده شغلی مهندسی
رهبری یک مهارت اساسی برای مهندسانی است که به سطوج بالاتری از سازمان دسترسی داشته و یا خواهان دسترسی به آنان هستند. این مهارت در عصر ظهور و توسعه هوش مصنوعی و مشکلات فعلی موجود در جهان بسیار پراهمیت است.
مهندسان محصولات و خدماتی را توسعه می‌دهند که تأثیر مستقیمی بر جامعه دارند. از این رو، رهبران مهندسی باید شناخت دقیقی از پیامدهای اخلاقی در صنعت داشته باشند و هر چالش را با صداقت و مسئولیت‌پذیری بررسی کنند. این امر نیازمند مهارت‌های رهبری چابک است که امکان سازگاری سریع و مؤثر با تغییرات را فراهم می‌آورد.
علاوه بر ملاحظات اخلاقی، توسعه سبک رهبری قوی برای مدیریت کارآمد ضروری است. برای حفظ کارکنان، جلب رضایت مشتریان و افزایش بهره‌وری، رهبران مهندسی باید چشم‌انداز شرکت را به‌طور مؤثر منتقل کنند، تیم‌ها را هدایت نمایند و فرآیندهای مدیریت تغییر را رهبری کنند.
اهمیت مهارت‌های کسب‌وکار برای مهندسان در آینده شغلی مهندسی
با کسب مهارت‌های اساسی در کسب‌وکار، مهندسان می‌توانند خود را برای پاسخگویی بهتر به نیازهای در حال تغییر بازار کار آماده کنند و مزیت رقابتی کسب نمایند. پیشرفت فناوری و نیاز روزافزون به نوآوری منجر می‌گردد تا مشاغل مهندسی همچنان از بازار کار خوبی برخوردار باشند. با این حال، موفقیت در این حوزه تنها به مهارت‌های فنی محدود نمی‌شود و نیاز به مهارت‌های مدیریتی، تجاری و ارتباطی نیز دارد.