یکی از مفاهیم نوین در عرصه مشاوره مدیریت، موضوع توسعه پایدار و گزارشات پایداری است. پایداری در صنایع ایران مفهومی نسبتاً جدید است که بسیاری از شرکتها و سازمانها هنوز بهطور کامل با آن آشنا نیستند.
این مفهوم، فراتر از رعایت استانداردهای زیستمحیطی رایج، بر تأمین نیازهای نسل حاضر بدون به خطر انداختن منابع برای نسلهای آینده تمرکز دارد. اما چرا این موضوع اهمیت دارد و اصلاً از کجا نشات میگیرد؟ برای پاسخ به این پرسشها، باید به پیشینه تاریخی و دلایل فرهنگی و اقتصادی پرداخت که موجب ورود این مفهوم به عرصه جهانی و سپس فضای صنعتی ایران شدهاند. این گزارش تلاش میکند به این چالشها بپردازد و گامی در جهت آگاهیبخشی و اجرا بردارد.
مقدمه
25 سپتامبر 2015، در فضای تالارهای سازمان ملل متحد، رهبران جهانی در هفتادمین اجلاس سران سازمان ملل متحد گرد هم آمدند. در این اجلاس با تصویب “دستور کار ۲۰۳۰ برای توسعه پایدار” مفهوم توسعه پایدار بهطور رسمی بهعنوان راهبرد جهانی مورد پذیرش همه کشورهای عضو قرار گرفت. راهبردی برای تضمین آیندهای عادلانه و پایدار برای بشریت. این لحظه تاریخی، نتیجه سالها تلاش، گذر از بحرانها و تصمیمگیریهای حساس در سطح جهانی بود. از بحرانهای زیستمحیطی تا نابرابریهای اجتماعی، جهان بارها با چالشهای سختی روبهرو شده بود که سوالی بنیادین را مطرح میکرد: آیا میتوان به توسعهای دست یافت که همزمان با رشد اقتصادی، ضامن عدالت اجتماعی و حفاظت از کره زمین را باشد؟
اگرچه مذاکرات برای تصویب این سند از سال 2012 در جریان بود، اما شکلدهی مفهوم توسعه پایدار نتیجه دههها گفتمان بین فعالان و تصمیمگیرندگان جهانی بوده است. گفتمانی که در آن کشورهای مختلف با دغدغههای متفاوت و گاه متناقض، به دنبال یافتن نقطهای مشترک در تامین رفاه نسل امروز و تضمین بقای نسل آینده هستند. توسعه پایدار امروز دیگر صرفاً یک هدف نیست، بلکه مسیری است که قدم برداشتن در آن مسئولیت همه مردم جهان است. اما معنای دقیق این مفهوم چیست؟
توسعه پایدار؛ چیستی و چرایی
توسعه پایدار در کوتاهترین تعریف ممکن، یعنی تامین نیازهای امروز انسان بدون به خطر انداختن توانایی نسل آینده بشر در برآورده کردن نیازهایش. این مفهوم بر سه رکن اصلی استوار است: 1- اقتصاد 2- جامعه 3- محیط زیست. هدف اصلی توسعه پایدار، برقراری تعادل بین این 3 رکن است.
ما در توسعه پایدار به رشد اقتصادی میاندیشیم. اما اثرات اجتماعی حاصل از توسعه اقتصادی جوامع و تخریب منابع طبیعی و محیطزیستی که در پس رشد اقتصادی رخ میدهد را نیز مورد توجه قرار میدهیم. به حل معضلات اجتماعی نظیر فقر و نابرابری میپردازیم. اما در عین حال توجه داریم که ریشه بسیاری از تعارضات اجتماعی، نبود رشد اقتصادی کافی و عدم تولید ثروت است. در نهایت میدانیم که جوامع توسعه نیافته و اقتصاد بیمار، به استفاده بیرویه و نادرست از منابع طبیعی و تخریب محیطزیست رو میآورند. به عبارت بهتر توسعه پایدار به ما میگوید، 3 مفهوم اقتصاد، جامعه و محیطی که انسان در آن زندگی میکند هرگز جدا از هم نبودهاند. این 3 بعد در هم تنیده هستند. تغییر در هریک از آنان موجب موج گستردهای از تغییر در سایرین میشود.
اما انسان چگونه به ارتباط بین این مفاهیم پی برد؟
از ابتدای شکلگیری جوامع انسانی تا قبل از وقوع انقلاب صنعتی در نیمه دوم قرن 18 میلادی، توسعه و رشد اقتصادی بسیار کند و محدود بود. در اغلب نقاط دنیا، اقتصاد عمدتا مبتنی بر کشاورزی سنتی و تولیدات دستی بود. در این دوره عمده فعالیتها با تکیه بر نیروی انسانی و انرژیهای سنتی شکل میگرفت. همین امر ظرفیت تولید و بهرهوری را بسیار پایین نگه داشته بود.
از ابتدای قرن 18 اندک اندک پیشرفتهایی در زمینه علوم به ویژه مهندسی شکل گرفت. این پیشرفت همراه با یافتن منابع انرژی جدید نظیر سوختهای فسیلی و توسعه تکنیکهای کشاورزی، موجب شد تا نیروی کار از مناطق روستایی به سوی شهرهای در حال رشد مهاجرت کند. در پی این تغییرات کارگاههای کوچک جای خود را به کارخانههای بزرگ دادند. تولید با سرعت و کیفیت بیشتری انجام میشد. در مقابل تقاضا برای کالا و خدمات نیز افزایش مییافت. در این مرحله جامعه تمرکز خود را بر توسعه گذاشت بدون آنکه تصوری از مفهوم توسعه پایدار داشته باشد.
مجموعه این عوامل سبک زندگی بشر را به صورت بنیادین و برای همیشه دگرگون ساخت. انسان تا آن زمان در تعادل با محیط طبیعی زندگی میکرد. مردم به صورت محدود دست به تغییر در محیط میزدند. اما حالا برای یافتن منابع بیشتر و تامین نیازهای در حال رشد خود، به طور گسترده به تخریب محیطزیست پرداختند. از سوی دیگر ایجاد طبقه کارگر و سرمایهدار در جوامع، افزایش نابرابری، رشد سریع جمعیت و تغییر نقش زنان ساختارهای اجتماعی را نیز نسبت به دوران پیشاصنعتی متحول ساخت.
تشدید پیامدهای انقلاب صنعتی
پیامدهای منفی انقلاب صنعتی تا اوایل قرن بیستم تداوم داشت و با وقوع دو جنگ جهانی بسیاری از مشکلات اجتماعی و اقتصاد تشدید گردید. همچنین جنگ هزینه انسانی و محیطزیستی بزرگی را به بسیاری از کشورهای جهان تحمیل کرد. در نیمه قرن بیستم و با پایان جنگهای جهانی بسیاری از کشورهای دنیا رشد اقتصادی سریعی را تجربه کردند اما این رشد همچنان به شکل ناپایدار بوده و توجهی به اثرات جانبی نمیشد.
در دهه 60 میلادی حاصل نزدیک به یک قرن توسعه بدون توجه به پیامدهای آن، کم کم نمود پیدا کرد. مشکلاتی نظیر تغییر در آب و هوا، آلودگیهای محیطی، کاهش شدید منابع طبیعی و نابرابریهای گسترده در جهان، متفکران را به این امر واداشت که نگاهی به ردپای گذشته خود بیاندازند. آنها تلاش میکردند تا منشا مشکلات را شناسایی کنند.
سرانجام در سال 1972 با برگزاری اولین کنفرانس سازمان ملل متحد در استکهلم، جهان به این نتیجه رسید که محتاج سیاستهایی است که به طور همزمان به رشد اقتصادی و حفاظت از جوامع و محیطزیست بیاندیشد. در سال 1987 با انتشار گزارش “Our Common Future”، واژه توسعه پایدار وارد ادبیات حکمرانی جهان گردید. در نهایت با گذشت نزدیک به 30 سال در سال 2015، کشورهای جهان به برنامهای مشترک برای اقدام در این زمینه دست یافتند و با تصویب سند SDG، متعهد گردیدند تا سال 2030 به 17 هدف در راستای توسعه پایدار جهان جامه عمل بپوشانند.
توسعه پایدار امروز: اهداف و چالشها
با گذشت بیش از نیمی از مسیر تا سال2030، توسعه پایدار به عنوان نقشه راهی جهانی برای ایجاد تعادل میان رشد اقتصادی، عدالت اجتماعی و حفاظت از محیط زیست، همچنان با چالشهای عمیقی مواجه است. امروز به دستاوردهایی مانند کاهش مرگومیر کودکان و افزایش دسترسی به انرژیهای تجدیدپذیر دست یافتیم و بسیاری از کشورها گامهایی برای توسعه فرهنگ پایداری برمیدارند. اما بر طبق آخرین آمار در سال 2024 تنها در حدود 15-17% درصد از اهداف در مسیر مناسب قرار دارند. بسیاری از برنامهها به دلایل مختلف یا رشد ناکافی دارند و تا سال 2030 محقق نمیشوند، یا حتی برخی از آنان دچار پسرفت نیز شدهاند.
امروز چالش اصلی، شکاف مالی عظیم و ناکارآمدی در تأمین منابع برای اهداف است. رقم این شکاف سالانه به 4.2 تریلیون دلار است. جنگها، بحرانهای اقلیمی، و تأثیرات پاندمی COVID-19بر اقتصاد جهانی، حرکت به سوی توسعه پایدار را کند کردهاند. در عین حال، نیاز به اصلاح ساختارهای مالی و تقویت همکاریهای بینالمللی برای بازسازی مسیر توسعه پایدار، بیش از هر زمان دیگری احساس میشود.
با وجود چالشها، امید همچنان وجود دارد. اصلاحات در حوزه مالی، تقویت گذار سبز و دیجیتال، و توجه به عدالت جهانی میتواند تغییرات مثبتی ایجاد کند. توسعه پایدار امروز تنها یک تعهد نیست؛ بلکه مسئولیتی مشترک است که نیازمند اقدام فوری، عزم جهانی و نوآوریهای جسورانه است.
نقش صنایع در تامین اهداف
صنایع، بهعنوان بازیگران اصلی اقتصاد جهانی، تأثیر قابل توجهی بر بسیاری از اهداف توسعه پایدار دارند. آنها میتوانند با نوآوری و سرمایهگذاری در فناوریهای سبز، انرژیهای تجدیدپذیر، و فرآیندهای کممصرف، نقش خود را در کاهش تغییرات اقلیمی، ایجاد شغلهای پایدار و رشد اقتصادی و استفاده بهینه از منابع طبیعی ایفا کنند. همچنین، صنایع با تأمین زیرساختهای مقاوم و پایدار و تقویت زنجیرههای تأمین منصفانه، به بهبود عدالت اجتماعی و کاهش نابرابریها کمک میکنند.
گزارش پایداری بهعنوان ابزار اصلی برای ارزیابی عملکرد صنایع در مسیر توسعه پایدار، اهمیت ویژهای دارد. این گزارشها میزان پیشرفت صنایع را در بهبود شاخصهای زیستمحیطی، اجتماعی، و اقتصادی شفافسازی کرده و به تصمیمگیری بهتر ذینفعان کمک میکنند. با توجه به تعهد جهانی برای دستیابی به اهداف توسعه پایدار، ارائه گزارشهای پایداری دیگر فقط یک ابزار مدیریتی نیست؛ بلکه به معیاری برای اعتبار و بقای صنایع در اقتصاد جهانی تبدیل شده و در معادلات تجاری آینده یک الزام خواهد بود.
_________________________________________________________
شرکت کاین با برخورداری از دپارتمان تخصصی در زمینه مشاوره پایداری و انتشار گزارشات پایداری، مشتاق همکاری با سازمانهایی است که خواهان همراهی با روند جهانی بوده و به مسئله پایداری توجه ویژه نشان میدهند. جهت تماس با دپارتمان پایداری از طریق صفحه تماس با ما اقدام فرمایید.