را آیا سال 2024 سال تهدید پایداری بود؟ سال 2024 بدون شک سال سختی برای مقوله پایداری شرکتی، خصوصا در ایالات متحده آمریکا بود. با وجود برخی پیشرفتها و مشاهده نشانههایی از امید در برخی حوزهها ، مسیر رسیدن به جهانی عادلانه و سیارهای سالم بدون شک دشوارتر است.
در واقع، با گذشت بیش از دو دهه فعالیت در حوزه پایداری، امسال برای اولین بار شاهد اعلام علنی شرکتها برای عقبنشینی از اهداف اجتماعی یا اقدامهای مرتبط با تغییرات اقلیمی هستیم.
سه چالش موجود یعن تغییرات اقلیمی، از دست رفتن تنوع زیستی و نابرابری، همچنان رو به وخامت هستند. در سال 2024، شاهد گرمترین روز ثبتشده در تاریخ بودیم. یکی از گزارشات منتشر شده توسط سازمان ملل، تخمین میزند طی 50 سال گذشته، 73 درصد از حیات وحش به شکلی بیسابقه از دست رفته است. همچنین شکاف بین ثروتمندان بسیار مرفه و سایر مردم در بیشتر نقاط جهان رو به افزایش است. علاوه بر این، واکنش منفی به موضوع تنوع نژادی و جنسیتی (DEI) مانعی برای بهبود برابری ایجاد کرده است.
با گسترش حرکات موسوم به ضد ESG (محیط زیست، اجتماعی و حاکمیت شرکتی) که برخی قربانیان برجسته نیز داشته، کسبوکارها اکنون با ترکیبی ناپایدار از فشار برای «دخالت نکردن در سیاست» و کمک به حل چالشهای مشترک اجتماعی مواجه هستند.
با پایان سال فرصت مناسبی برای نگاه به چالشهای موجود است. این مقاله برگرفته از آخرین تحلیل Harvard Business Review است.
انتخابات و آشفتگیهای سیاسی، مهمترین تهدید پایداری
بیش از نیمی از کشورهای جهان در سال 2024 تجربه برگزاری انتخابات ملی را داشتند. به طور کلی، در اکثریت این انتخابات دولتهای فعلی شکست خوردند. در مقابل عموما احزاب راست افراطی در بسیاری از کشورها، از جمله ایالات متحده، قدرت را به دست آوردند.
این اتفاق عامل مهم و اول اثرگذار بر موضوع تهدید پایداری است. چرا که احزاب راست افراطی معمولاً با اقدامات در زمینه تغییرات اقلیمی مخالفت میکنند یا در بهترین حالت، تمایلی به اقدام برای آن ندارند. (هرچند در حوزه رهبری اقتدارگرا، چین یک استثنای قابلتوجه است) در زمینه پایداری اجتماعی، سیاستهای اقتصادی این گروه از سیاستمداران معموملا نابرابری را تشدید میکند. (برای مثال، اقتصاددانان بر این باورند که تعرفههای پیشنهادی رئیسجمهور منتخب، دونالد ترامپ، باعث افزایش قیمتها خواهد شد، که بیشترین فشار آن بر فقیرترین اقشار جامعه خواهد بود)
نشانههای اولیه از دولت جدید ترامپ نیز نویدبخش اقدامات مثبت در زمینه تغییرات اقلیمی یا تنوع نژادی نیست. او یک مدیر اجرایی صنعت نفت را برای وزارت انرژی معرفی کرده و وعده داده که بار دیگر ایالات متحده را از توافقنامه اقلیمی پاریس خارج کند. همچنین قصد دارد انتقال به خودروهای الکتریکی را کند کند. او تهدید کرده است که قانون کاهش تورم بایدن را که یکی از بزرگترین سرمایهگذاریها در اقدامات اقلیمی محسوب میشود، تضعیف خواهد کرد.
پیامد این تحولات برای کسبوکارها همچنان نامشخص است. اما موانعی برای اکثر جنبههای دستور کار پایداری ایجاد میکند و بار بیشتری را بر دوش شرکتها میگذارد تا خودشان محرک تغییر باشند.
تهدید پایداری با عقبنشینی کسب و کارها از مفاهیم آن
امسال شاهد پدیدهای جدید در دنیای کسب و کار تحت عنوان بیانیههای ضد پایداری بودیم. به دلیل ترس از تحریمها و فشارهای شبکههای اجتماعی، برخی شرکتها از تعهدات قبلی خود در زمینه تنوع نژادی، حقوق اقلیتها، اهداف اقلیمی و حتی گاهی فرهنگی عقبنشینی کرده و یا سطح اقدامات خود را کاهش دادند. نمونههای برجسته شامل خردهفروشانی مانند Tractor Supply Company، John Deere، Jack Daniels، Black & Decker و بزرگترین شرکت جهان از نظر درآمد، Walmart بودند. در واقع در مقابل گروهی که سالها حمایتگر موضوع پایداری و محیط زیست بودند، گروهی از مردم هستند که با عدم اعتقاد به این موضوع به تهدید پایداری و فعالان آن میپردازند.
شواهد زیادی حاکی از آن است که تنوع فکری و پیشینه افراد یک شرکت میتواند برای آنها ارزشآفرین باشد. بنابراین، این عقبنشینیها از رویکرد تنوع برای اهداف شرکتها استراتژیک به نظر نمیرسند. به نظر میرسد منطق پشت چنین تصمیماتی عمدتا جلوگیری از تهدیداتی علیه برند و فروش نظیر تحریم توسط برخی گروهها و آزار کارکنان انجام شدهاند. اگرچه این رویکرد از منظر کاهش ریسک منطقی به نظر میرسد اما ممکن است خطرات بلندمدت دیگری را برای شرکتها ایجاد نماید.
سکوت شرکتها در موضوع پایداری
اما موضوع مشاهده شده دیگر، مفهومی تحت عنوان greenhushing یعنی سکوت درباره تلاشهای مرتبط با پایداری است. یکی از مدیران عامل در این خصوص میگوید:
«ما هنوز به اهداف پایداری خود متعهد هستیم، اما دیگر نمیخواهیم خودمان را به خطر بیندازیم.»
در نهایت، احتمالاً اکثر فعالیتهای محیطزیستی شرکتها مانند روند کاهش انتشار کربن به علت سودآوری ادامه خواهد یافت. اما در بخش اجتماعی، وضعیت نامطمئنتر است. با وجود فشارهایی که سرمایهگذاران در زمینه تلاشهای پایداری و محصولات ESG تحمل میکنند (نظیر اتهام «وانمود کردن به درستکاری» از سوی مخالفان ESG و «سبزشویی» از سوی طرفداران پایداری) سرمایهگذاری سبز همچنان ادامه دارد.
در نهایت، این وضعیت نابسامان روند گفتوگوهای اثربخش و همکاری میان شرکتها را کند میکند و آن را از رونق میاندازد. عملا روند تشویق شرکتها برای حرکت در مسیر پایداری مختل شده و همین اختلال ممکن است بسیاری از تلاشها را با تاخیر مواجه سازد. ترس از جنجال و تبلیغات منفی میتواند به انتخابهای غیر استراتژیک، کوتاهمدت و واکنشی منجر شود.
الزامات گزارشدهی پایداری شرکتها را تحت فشار قرار میدهد
شرکتهای مستقر در اتحادیه اروپا یا دارای زیرمجموعه در این منطقه، یعنی چیزی در حدود 50,000 سازمان، باید تا سال 2025 با دستورالعمل گزارشدهی پایداری شرکتی (CSRD) اتحادیه اروپا تطابق پیدا کنند. اگرچه این الزامات هنوز بهطور کامل برای دستیابی به نتایج مطلوب در عملکرد پایداری طراحی نشدهاند، اما در بلندمدت، اندازهگیری و گزارشدهی اجباری میتواند اثرات مثبت داشته باشد. زیرا توجهی حداقلی نسبت به مسائل پایداری جلب کرده و همانطور که گفته میشود: «what gets measured gets managed». یعنی با اندازهگیری میتوانیم به نتایج بهتری در مدیریت دست یابیم.
با این حال، در کوتاهمدت، دپارتمانهای پایداری، انرژی و زمان زیادی را برای توسعه سیستمها و فرآیندهای جدید صرف میکنند. آنها باید اثرات خود بر جامعه را گزارش میدهند. به کاهش انتشار گازهای گلخانهای در زنجیره ارزش خود میپردازند. کاری که برای بسیاری از شرکتهای متوسط، جدید و چالشزا خواهد بود. پیچیدگی این الزامات برای شرکتها و کسب و کارهای کوچک، موجب تهدید پایداری در سطح میانی هرم صنایع در جهان است.
از منظر عملی، الزامات گزارشدهی احتمالاً در سال 2024 بیشتر از دو روند بزرگ قبلی موجب کندی اقدامات واقعی حوزه پایداری شدند. آمادهسازی برای تطابق با مقررات، توجه و منابع را از کارهای ملموس برای پایدارتر کردن شرکتها منحرف کرده است.
اقتصاد پاک در مسیر کاهش تهدید پایداری
اگرچه انتشار کربن همچنان در حال افزایش است، اما امسال پیشرفتهای هیجانانگیزی نیز در این زمینه مشاهده شد. به طور مثال در سال گذشته بریتانیا آخرین نیروگاه زغالسنگ خود را تعطیل کرد و وابستگی خود به زغالسنگ برای تولید برق را از 80 درصد در سال 1990 به صفر رساند. این تغییر به کاهش 8 درصدی انتشار گازهای گلخانهای در اتحادیه اروپا در سال گذشته کمک بسیاری کرد. روند تعطیلی نیروگاههای زغالسنگ نیز در بسیاری از نقاط دنیا ادامهدار بود.
سرمایهگذاریهای جهانی در فناوری پاک به رقم تخمینی 2 تریلیون دلار در سال 2024 رسیده است که دو برابر سرمایهگذاری در سوختهای فسیلی است. با وجود برخی تلاشها برای کند کردن روند حملونقل پاک در ایالات متحده، پذیرش خودروهای الکتریکی در سایر نقاط جهان افزایش یافت؛ بهطوری که بیش از 50 درصد از فروش خودروهای جدید در چین را خودروهای برقی یا هیبریدی تشکیل دادند.
رشد نمایی هوش مصنوعی تهدیدی برای تلاشهای کربنزدایی است.
غولهای فناوری نظیر آمازون، اپل، متا، مایکروسافت و گوگل، از بزرگترین خریداران انرژی تجدیدپذیر در جهان هستند. اما پس از سالها کاهش قابل توجه انتشار گازهای گلخانهای، توسعه هوش مصنوعی تأمین برق جهانی را تحت فشار قرار میدهد. در چهار سال گذشته، انتشار گازهای گلخانهای گوگل و مایکروسافت به ترتیب 50 و 30 درصد افزایش یافته است.
در بلندمدت، هوش مصنوعی پتانسیل بالایی برای حل بزرگترین مشکلات ما و کاهش انتشار گازهای گلخانهای دارد. این فناوری میتواند ساختمانها و حملونقل را کارآمدتر کند، شبکههای پاک را مدیریت کند، ضایعات غذایی را کاهش دهد و بسیاری از کاربردهای دیگر را داشته باشد. اما در حال حاضر، مصرف انرژی و رشد انتشار گازهای گلخانهای ناشی از آن، از مزایای احتمالی در آینده پیشی گرفته است.
پیشرفت در صنایع سنگین و کاهش تهدید پایداری
برخی از صنایع با بالاترین میزان انتشار گازهای گلخانهای بهآرامی فناوریهای کربنپایینتر را به کار گرفتهاند. به طور مثال شرکت Trane Technologies، پیشرو در سیستمهای کنترل آبوهوا، است. این شرکت بهعنوان بخشی از تلاشهای خود برای کربنزدایی، فولاد کمکربن تهیه میکند. سرمایهگذاری روی این موضوع با این هدف است که شاید برخی از مشتریان بزرگ، مانند Data Centerها، به دنبال تجهیزات با کربن کمتر هستند. این رویکرد موفق بود و هم Trane و هم برخی غولهای فناوری حاضر شدند برای گزینههای سبزتر، هزینه بیشتری بپردازند.
این اتفاق بسیار دلگرمکننده بود، چرا که نشان داد شرکتها در مسیر پایداری همواره به دنبال کاهش هزینهها نیستند. بلکه برخی از آنان حاضرند در ازای ویژگیهایی را برای محصولات خود، خواه برای پایداری یا مزایای دیگر، هزینه بیشتری انجام دهند.
آغاز برخورد با «سبزشویی»
شرکتها عموما زمانی که ادعای فعالیت اثربخش در محیطزیست داشته اما مستنداتی قابلاندازهگیری برای اثبات آن نداشته باشند، به سبزشویی متهم میشوند. اکنون برخوردهای رسانهای و عمومی در شبکههای اجتماعی برای مقابله با سبزشویی در حال تبدیل شدن به قوانین واقعی هستند. به طور مثال یک دستورالعمل از سوی اتحادیه اروپا بهطور خاص شرکتهایی را که در بازاریابی به سبزشویی متوسل میشوند، هدف قرار میدهد.
جالب اینجاست که در گفتگو با برخی شرکتها، نگرانیهایی را درباره احتمال شکایت به دلیل اتهام سبزشویی میشنویم. حتی با وجود تعداد کم پروندههای حقوقی فعلی که بیشتر بخشهای خاصی را هدف قرار میدهند، این نگرانی به طور فزاینده احساس میشود. اگرچه هنوز این موضوع به یک جریان اصلی تبدیل نشده است، اما تأثیر آن بر فضای حاکم بر پایداری واقعی و قابل لمس است.
پایداری در سال 2025: چالشها و مسیر بازگشت
در سالهای نخست همهگیری کرونا و بحران اقتصادی پس از آن، تلاشهای پایداری در شرکتها افزایش یافت. این موضوع این امیدواری را ایجاد کرد که مسیر پایداری در سالهای آتی روشن خواهد بود. اگرچه این موضوع به علت فشار قوانین و ذینفعان مختلف، همچنان در دستور کار شرکتهای چندملیتی قرار دارد، به نظر میرسد با کاهش تمایل به رهبری شاهد افزایش تهدید پایداری بودهایم.
عوامل کمککننده برای بازگشت به مسیر پیشین میتواند به شرح زیر باشد:
- بسیاری از دولتهای محلی، ایالتی و منطقهای همچنان برای اقدام در زمینه تغییرات اقلیمی، حمایت از اقتصاد پاک و دفاع از حقوق بشر تلاش خواهند کرد.
- کارمندانی که به این مسائل اهمیت میدهند، میتوانند صدای خود را بلند کنند و تغییراتی ایجاد کنند.
- کسبوکارها نیز میتوانند برای پر کردن این خلأ پیشقدم شوند. زمانی که رئیسجمهور ترامپ در سال 2017 ایالات متحده را از توافق اقلیمی پاریس خارج کرد، صدها شرکت بیانیهای با عنوان «ما همچنان در این مسیر هستیم» امضا کردند.
سال 2025 متفاوت خواهد بود و عدم اطمینان درباره نقش کسبوکارها در جامعه بیشتر از همیشه است. اما با شجاعت، شرکتها میتوانند دوباره در مسیر ایجاد جهانی شکوفا قرار گیرند.